Hücre ölüm mekanizmalarý bilim insanlarý tarafýndan uzun yýllardýr araþtýrýlmakta olup son yýllarda yeni bir hücre ölüm mekanizmasý olan ferroptozis keþfedilmiþtir. Ýlk kez 2012 yýlýnda Dr. Brent R. Stockwell tarafýndan tanýmlanan ferroptozis, demir aracýlý ve lipit peroksidasyonunun eþlik ettiði, glutatyon peroksidaz-4 (GPx-4) tarafýndan kontrol edilebilen apoptotik olmayan hücre ölüm þeklidir. GPx-4, lipid peroksidasyonunu önleyen ve glutatyonu (GSH) katalize ederek reaktif oksijen türlerinin uzaklaþtýrýlmasýna yardýmcý olan bir enzimdir. Ancak sýnýrlý GSH kaynaðý ve GPx-4 ekspresyonu nedeniyle bu koruyucu mekanizma ile lipid peroksidasyonunu önlenemez ve sonuç olarak ferroptozis meydana gelebilir. Ayrýca demir taþýnmasýnda meydana gelen deðiþiklikler sonucunda da hücrelerde biriken demir, serbest radikallerin üretilmesine sebep olan Fenton reaksiyonunu katalizleyerek ferroptozisi tetiklemektedir. Ferroptozisi diðer hücre ölüm formlarýndan ayýran belirgin özelliði; mitokondriyal membranýnýn yoðunlaþmasý, mitokondri kristalarýnýn küçülmesi veya yok olmasý ile mitokondrinin küçülmesi veya büzülmesidir. Ferroptozis, sýnýf 1 ve sýnýf 2 ferroptozis indükleyiciler tarafýndan indüklenebilirken, demir þelatörler ve lipid peroksidasyon inhibitörleri tarafýndan da inhibe edilebilmektedir. Deferoksamin (DFO) gibi demir þelatlayýcý ajan, aþýrý demir yükünü ve lipid peroksitlerini azaltmaktadýr. Ferroptozis, lenfositoma ve hepatosellüler karsinoma (HCC) gibi bazý tümör hücrelerinin proliferasyonunda etkin bir rol oynamaktadýr. Ayrýca ferroptozisin inhibisyonu ile Parkinson gibi nörodejeneratif hastalýklarda nöronal ölümün önlenebileceði gösterilmiþtir. Bu sonuçlar, ferroptozisin birçok hastalýkta özellikler tümörlerde yeni bir terapötik antikanser stratejisi olabileceðini göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Hücre ölümü, Ferroptozis, Lipid Peroksidasyon
|
