Hücre ölüm mekanizmaları bilim insanları tarafından uzun yıllardır araştırılmakta olup son yıllarda yeni bir hücre ölüm mekanizması olan ferroptozis keşfedilmiştir. İlk kez 2012 yılında Dr. Brent R. Stockwell tarafından tanımlanan ferroptozis, demir aracılı ve lipit peroksidasyonunun eşlik ettiği, glutatyon peroksidaz-4 (GPx-4) tarafından kontrol edilebilen apoptotik olmayan hücre ölüm şeklidir. GPx-4, lipid peroksidasyonunu önleyen ve glutatyonu (GSH) katalize ederek reaktif oksijen türlerinin uzaklaştırılmasına yardımcı olan bir enzimdir. Ancak sınırlı GSH kaynağı ve GPx-4 ekspresyonu nedeniyle bu koruyucu mekanizma ile lipid peroksidasyonunu önlenemez ve sonuç olarak ferroptozis meydana gelebilir. Ayrıca demir taşınmasında meydana gelen değişiklikler sonucunda da hücrelerde biriken demir, serbest radikallerin üretilmesine sebep olan Fenton reaksiyonunu katalizleyerek ferroptozisi tetiklemektedir. Ferroptozisi diğer hücre ölüm formlarından ayıran belirgin özelliği; mitokondriyal membranının yoğunlaşması, mitokondri kristalarının küçülmesi veya yok olması ile mitokondrinin küçülmesi veya büzülmesidir. Ferroptozis, sınıf 1 ve sınıf 2 ferroptozis indükleyiciler tarafından indüklenebilirken, demir şelatörler ve lipid peroksidasyon inhibitörleri tarafından da inhibe edilebilmektedir. Deferoksamin (DFO) gibi demir şelatlayıcı ajan, aşırı demir yükünü ve lipid peroksitlerini azaltmaktadır. Ferroptozis, lenfositoma ve hepatosellüler karsinoma (HCC) gibi bazı tümör hücrelerinin proliferasyonunda etkin bir rol oynamaktadır. Ayrıca ferroptozisin inhibisyonu ile Parkinson gibi nörodejeneratif hastalıklarda nöronal ölümün önlenebileceği gösterilmiştir. Bu sonuçlar, ferroptozisin birçok hastalıkta özellikler tümörlerde yeni bir terapötik antikanser stratejisi olabileceğini göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Hücre ölümü, Ferroptozis, Lipid Peroksidasyon
|
